Instituti për Politika Publike Arbën Xhaferi ka analizuar numrat e publikuara nga Ministria e Financave për vitin 2020 dhe sjell një sërë rekomandimesh në kuadër të reformës së mëtutjeshme të decentralizimit fiskal.
Në vitin 2020, dotacionet e transferuara nga buxheti qendror drejt 80 komunave të vendit dhe Qytetit të Shkupit kapin shumën prej 302 milionë euro sipas të dhënave të Ministrisë së Financave, apo mbi 2% e BPV-së.
Ato kanë rëndësi jetike për financimin e vetëqeverisjes lokale dhe janë mjet i fuqishëm për të ndikuar në pabarazitë financiare dhe zhvillimore midis komunave të vendit.
Diskriminimi i parë: shpërndarja e padrejtë e dotacioneve në baza rajonale. Lartësia e dotacioneve sipas rajoneve është thuajse në përpjesëtim të zhdrejtë me PBB-të rajonale, apo ndryshe thënë, sa më i pasur rajoni, aq më të larta dotacionet, dhe anasjelltas, sa më i varfër rajoni aq më të ulëta dotacionet. Dotacionet janë gjithashtu në përpjesëtim të zhdrejtë me praninë e shqiptarëve brenda rajoneve: sa më e ulët përqindja e shqiptarëve brenda një rajoni, aq më e lartë vlera e dotacioneve për kokë banori; sa më e lartë përqindja e shqiptarëve brenda një rajoni, aq më e ulët vlera e dotacioneve.
Diskriminimi i dytë: shpërndarja e padrejtë e dotacioneve në baza kombëtare. Brenda secilit rajon, komunat shqiptare janë thellësisht të nënfinancuara krahasuar me ato maqedone. Komunat shqiptare janë gjithashtu thellësisht të nënfinancuara, rrjedhimisht të diskriminuara krahasuar me ato maqedone që ndajnë karakteristika të ngjashme socio-ekonomike, siç janë numri i përgjithshëm i popullatës dhe ndarja urbane-rurale.
Diskriminimi i tretë: shpërndarja e padrejtë politike. Radhitja e komunave shqiptare sipas dotacioneve në vlerë absolute tregon përfitueset më të mëdha janë komunat e udhëhequra nga partitë e pushtetit qendror. Shantazhimi i komunave opozitare konfirmohet përmes radhitjes së komunave shqiptare sipas dotacioneve për kokë banori. Ky diskriminim multidimensional i komunave shqiptare mund të adresohet vetëm përmes rritjes së autonomisë fiskale të komunave dhe sjelles së një decentralizimi të mirëfilltë fiskal, kusht ky i përsëritur në vazhdimësi edhe nga Bashkimi Evropian në raportet e progresit për Maqedoninë e Veriut.
Decentralizimi funksional: modeli aktual institucional është bazë për krijimin e pabarazisë në të ardhura për kokë banori. Kalimi në modelin funksional me subvencione të përgjithshme mundëson financimin e nevojave të qytetarëve dhe jo të institucioneve.
Fondi komunal do të mundësonte dotacione të përgjithshme dhe do të mund të financohej përmes rritjes së përqindjes së TVSH-së që u kthehet komunave nga 4,5% në 10%.
Miratimi i një Plani për revitalizimin e vendbanimeve, përfshirë një program investiv për infrastrukturë themelore komunale (ujë të pijshëm, kanalizime, asfaltim dhe ndriçim publik).
Krijimi i një institucioni financiar publik për kreditimin e komunave me kushte të volitshme (norma e interesit 1%) bazuar në përvojat evropiane.
Rritja e kompetencave të komunave në menaxhimin e pasurive natyrore, me një ndarje të të ardhurave ndërmjet pushtetit qendror dhe atij lokal në raport 80/20.
